Onder de loep

Het eerste deel is een lessenreeks over telproblemen voor leerlingen van de derde graad in een wiskundeluwe richting. Veel aandacht gaat naar het analyseren van telproblemen alvorens te beginnen rekenen. De combinaties, variaties en permutaties, met of zonder herhaling, worden gekoppeld aan typevoorbeelden en gecombineerd in enkele complexere telproblemen. Het tweede deel, voor leerlingen in sterke wiskunderichtingen, bevat twee onderzoeksonderwerpen: het tellen van kleuringen van objecten met symmetrie en het tellen van muzikale akkoorden.

We zouden graag hebben dat leerlingen het woord 'bewijs' associëren met een kans om te redeneren, om te groeien in inzicht. Het leren verwoorden van (eigen) redeneringen en het inspelen op de nieuwsgierigheid naar het waarom, mogen volgens ons de meeste aandacht krijgen. Daarom is het belangrijk om niet alleen bewijzen als theorie aan te bieden, maar ook genoeg bewijsoefeningen. We geven voorbeelden uit de getallenleer, bewijzen met hoeken, met congruente driehoeken en over en met oppervlakte;

Je vindt in dit nummer een verzameling losse oefeningen met als enig gemeenschappelijk kenmerk dat wij ze mooi vinden. Het zijn oefeningen op de ‘gewone’ leerstof, niet bedoeld om iets nieuws in te leiden of ook niet als onderzoeksopdracht. Gewoon een loep vol inspirerende oefeningen over de graden heen die we graag delen met onze lezers!

We namen eindtermen en leerplannen van richtingen met 3 uur wiskunde in het ASO door. We merkten enorm grote verschillen en heel wat keuzemogelijkheden voor leraren. In deze loep vind je een vergelijking tussen de leerplannen over de koepels heen. Je leest er meningen van leraren over keuzes die ze maken. We kijken naar de doorstroom van leerlingen uit deze richtingen naar het hoger onderwijs. Doorheen de loep vind je lesideetjes. We willen inspiratie bieden aan vakgroepen om de invulling van deze richtingen te herbekijken en te evalueren.

Wiskunde en fysica zijn altijd nauw met elkaar verbonden geweest. In deze loep ligt de klemtoon op wiskundige activiteiten: er wordt gewerkt met functies, grafieken, ongelijkheden, driehoeken, cirkels en integralen. Maar de context waarin dit gebeurt is telkens ontleend aan de fysica: zwaartepunten, evenwicht, drijven, traagheidsmassa van rondtollende lichamen... We steunen hierbij op fysische wetten die we als uitgangspunten gebruiken zonder ze op zichzelf te bestuderen. De resultaten die wiskundig uit de bus komen, zijn vaak onvoorspelbaar en spectaculair. Soms kun je ze controleren door een fysisch experiment in de wiskundeles.

Het oplossen van problemen vraagt een combinatie van kennis, vaardigheden en ‘erin geloven’. Leren problemen oplossen is een zaak van elke dag. In deze loep laten we met veel voorbeelden voor verschillende graden en studierichtingen zien hoe dit in nagenoeg elke wiskundeles kan gebeuren, bij de gewone leerstof. Veel stukjes theorie en veel oefeningen kun je presenteren als problemen die moeten worden opgelost. Hoe kan de leraar als expert en coach dit best begeleiden? Hoe zorgt hij voor een uitnodigende sfeer waarin leerlingen zich durven gooien?

De verklarende statistiek gaat over steekproeven en wat je uit steekproefresultaten mag besluiten in verband met de populatie. In deze loep geven we twee aanvullingen ‘buiten het boekje’. De eerste aanvulling gaat in de breedte en is ook voor een breed leerlingenpubliek bedoeld. Op het einde van de lessen statistiek willen we even laten zien hoe ook andere statistischeproblemen op te lossen zijn, analoog maar met andere formules en andere steekproefverdelingen. De tweede aanvulling, voor leerlingen uit wiskundige richtingen, gaat in de diepte en laat iets meer zien van de wiskunde achter de statistiek. Wat zegt de beroemde ‘centrale limietstelling’, die verantwoordelijk is voor het grote belang van de normale verdeling, precies? Hoe kun je bepaalde formulesdie in de lessen statistiek aan bod komen, uit deze stelling afleiden?

Veeltermfuncties worden vaak gebruikt om ‘moeilijkere’ functies te benaderen. Door ervoor te zorgen dat in een punt de opeenvolgende afgeleiden tot een bepaalde graad van de veeltermfunctie en de gegeven functie gelijk zijn, ontstaat een Taylorveelterm. Met GeoGebra kunnen leerlingen de grafiek van de functie vergelijken met die van zijn Taylorveeltermbenaderingen. We bewijzen een afschatting voor de ‘fout’ bij het vervangen van de functie door zo’n benadering. Een volgende stap is het werken met een ‘machtreeks’, een soort oneindige veelterm die in een bepaald gebied naar de functie kan convergeren. Dit levert een nieuwe bril op om de functie te bestuderen en zelfs te veralgemenen tot een complexe functie. We besteden aandacht aan de geschiedenis van deze veeltermen en machtreeksen alsook aan hun nut in de fysica en in de wiskunde. Een geschikt onderwerp voor leerlingen van het laatste jaar met minstens 6 wekelijkse lesuren wiskunde...

We richten ons op toepassingen van wiskunde in de medische wereld. Voor de A- en B-stroom in de eerste graad werkten we activiteiten uit die kaderen in een themaweek rond gezonde voeding en rond genotsmiddelen. Verder presenteren we materiaal over farmaceutisch rekenen, voor leerlingen van het vijfde jaar tso met 2 uur wiskunde per week en bruikbaar bij het leerplanonderdeel mathematiseren. Voor richtingen uit de derde graad met minimaal 4 u wiskunde per week werkten we toepassingen over exponentiële functies en rijen uit in de context van de farmacokinetiek: hoe evolueert de concentratie van een geneesmiddel in het lichaam?

Tensegrities zijn een soort ruimtelijke constructies met staafjes en touwtjes die elkaar door trek- en spankrachten in evenwicht houden. In deze loep behandelen we bepaalde klassen van tensegrities die eenvoudig wiskundig kunnen worden nagerekend. Naast heel wat ruimtelijk inzicht volstaat hiervoor de wiskunde uit het vierde jaar. Met behulp van een 3D- designprogramma kunnen leerlingen daarna ook creatief aan de slag en hun eigen ontwerp maken. Als kers op de taart kunnen ze deze objecten tot slot nog knutselen.